جزءهای قرآنی به شماره‌های 3041، 3042، 3043، و 3044 در کتابخانۀ آستان قدس رضوی، حاوی یادداشت‌هایی کهن به فارسی و عربی از کاتب و واقف‌اند. اصل این قرآن در 30 جزء جداگانه به خط نسخ اولیه، آمیخته با عناصری از خط کوفی مشرقی کتابت شده است. دستخط کاتب بسیار ساده و ابتدایی است و از هیچ ظرافتی برخوردار نیست. از اینجا می‌توان نتیجه گرفت که این نسخۀ قرآنی از نمونه‌های عادی بوده که برای استفادۀ شخصی یا عمومی فراهم آمده، و کاتبِ آن از مهارت و هنر خوشنویسی بالایی برخوردار نبوده است.
با آنکه این نسخه‌ها از حیث خط و خوشنویسی، از درجۀ بالایی برخوردار نیستند، متن قرآن در آنها که با شیوۀ کهن ابوالاسودی (با استفاده از نقطه‌های رنگی شنگرف) اعراب گذاری شده است، می‌تواند منبع خوبی برای تحقیق در رسم، املا، عدّ الآی، و قرائت رایج در آغاز قرن پنجم هجری در خراسان بزرگ باشد. در این میان، نام کاتب و واقف این نسخه در آغاز و انجام این جزوات قرآنی ذکر شده که حاوی نکاتی جالب توجه است. کاتب که همان واقف نسخه‌ها است، آن را در محرّم سال 419 به پایان رسانیده (انتهای جزوۀ 3043)، در جایی دیگر (آغاز جزوۀ 3041) تصریح کرده که این سیپاره را وقف «مسجد جامع ابغاز» کرده، و در آغاز جزوۀ 3044 آورده است که این سیپاره را وقف «مسجد سرده ابغاز» کرده است. از آنجا که دستخط کاتب در متن قرآن با خط وی در انجامه و وقف‌نامۀ هر چهار نسخه باقی مانده از این قرآن یکسان است، می‌توان حکم کرد که تاریخ این وقف‌نامه‌ها و سایر یادداشت‌ها هم در حوالی سال 419 هجری قمری است.
و سرانجام یادداشت پایانی کاتب در انتهای نسخۀ ش 3041 حاوی دو بیت فارسی است که از حُسن وزن و قافیه بی‌بهره است، اما می‌توان آن را یکی از کهن‌ترین نمونه‌های دوبیتی دانست که از میان آثار مکتوب فارسی در آغاز قرن پنجم هجری عیناً به دست ما رسیده است.
روزی که نی شادی نی شون ماند [روزی که نه شادی و نه شیون مانَد]
نی دست خط نی جان بر تن ماند [نی دست خط و نه جان بر تن ماند]
در خاطر دوستا دهم یاد [در خاطر دوستان دهدم یاد]
خطی که ز من بیادگار ماند [خطی که ز من بیادگار ماند]
انجامۀ جزوۀ 3043: «غفر الله له | وکتب محمد بن محمد بلقاسم حداد | الابغازی بتاریخ محرم سنة | تسع وعشر وأربع مایة»
انجامۀ جزوۀ 3041: «غفر الله له وکتب محمد بن محمد بلقاسم حداد ابغازی | و کتب محمد بن محمد بلقاسم حداد ابغازی | بیت/ روزی که نی شادی نی شور ماند | نی دست خط نی جان بر تن ماند | در خاطر دوستا دهم یاد خطی که | ز من بیادگار ماند»
آغاز جزوۀ 3041: «وقف کرد این سیپاره | قرآن بر مسجد جامع ابغاز محمد بن محمد بلقاسم | وقف صحیح و درست و شرعی تقبل | الله عنه بیع نکند و بمیراث | نگیرد تقبل الله عنه»
آغاز جزوۀ 3044: «أربع عشر چهاردهم | وقف کرد محمد بن بلقاسم حداد ابغازی | این سی پاره بر مسجد سرده | ابغاز تقبل الله عنه وقف | درست بیع نکند و بمیراث | نگیرد»
انتشار یافته در مجلۀ آینۀ پژوهش، سال 32، ش 5، پیاپی 191، آذر و دی 1400، ص 319-321
پنجشنبه ۱۶ دي ۱۴۰۰ ساعت ۱۲:۰۵
نمایش ایمیل به مخاطبین
نمایش نظر در سایت
۲) از انتشار نظراتی که فاقد محتوا بوده و صرفا انعکاس واکنشهای احساسی باشد جلوگیری خواهد شد .
۳) لطفا جهت بوجود نیامدن مسائل حقوقی از نوشتن نام مسئولین و شخصیت ها تحت هر شرایطی خودداری نمائید .
۴) لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید .