اصفهان یکی از مهم‌ترین کانون‌های قرآن نویسی دست کم از اوایل سدۀ سوم هجری به بعد بوده است. پیش از این تاریخ نیز مقریان و مفسران و کاتبان قرآنی در این شهر حضوری فعال داشته‌اند، اما اکنون از آن مقطع بسیار قدیم سندهای بسیار اندک در اختیار داریم.

یکی از قرآن‌های کهن را فردی به نام احمد بن محمد بن یاسین به سال 383 هجری در شهر اصفهان، در چهار بخش مجزا به خط کوفی مشرقی یا کوفی ایرانی کتابت کرده است. تقریباً تمام اجزای این قرآن، امروزه در موزۀ هنرهای ترک و اسلام (استانبول، شماره‌های 453 تا 456) نگه‌داری می‌شود، به جز چند برگ آن که به موزۀ متروپلیتن (نیویورک) یا گالری سَکلِر (واشینگتن) یا مجموعۀ خلیلی (لندن) راه یافته است. این اثر از جهات مختلف در تاریخ قرائت و نیز برای شناخت ما از شیوۀ علامت گذاری برای قرائات مختلف قرآنی اهمیت دارد.

در صفحۀ پایانی قرآنِ اصفهان، و پس از امضای کاتبِ قرآن، یعنی احمد بن محمد بن یاسین به سال 383 هجری، یادداشتی آمده است که در آن، فردی به نام ... محمد بن المهدي در سال 384 هجری، طریق یا سند خود به قرائت ابوعمرو بن العلاء (م 154 ق) را ثبت کرده است. متن این سند به شرح زیر است:

تمامی افراد موجود در این سند در کتب تاریخ قرائات قرآن شناخته شده‌اند (مثلا نگاه کنید به: غاية النهاية في طبقات القراء، از ابن‌جزری)، جز خود کاتب متن (یعنی ... محمد بن المهدي) و شاگردش، أبو علي محمد بن عبيد الله بن عمر الخطيب که نام وی در آغاز سند آمده است.

به نظر من، با ملاحظۀ افتادگی در آغاز نام نویسنده، کاتب این متن، به احتمال قوی، همان ابوالحسن علی بن محمد بن مهدی طبری (م 380ق)، از شاگردان ابوالحسن اشعری (م 324 ق) و نویسندۀ کتابِ تأويل الآيات المشكلة الموضحة وبيانها بالحجج والبرهان است که اثری مهم در تأویل آیات متشابه و احادیث مشکل است. تنها نسخۀ این کتاب مهم به شمارۀ 491 در مكتبة طلعت (القاهرة) است و تصحیح از آن در سال 2015 میلادی در قاهره انتشار یافته است: تأويل الآيات المشکلة الموضحة وبيانها بالحجج والبرهان، لأبي الحسن علي بن محمد بن المهدي الطبري، تحقیق ناصر محمدي جاد، قاهرة: دار الآفاق العربية، ۱۴۳۶ هـ/ ۲۰۱۵ م.

لازم به ذکر است که تنها صفدی در الوافی بالوفیات (22/90)، سال درگذشت ابوالحسن طبری را حدود 380 هجری ثبت کرده که این امر می‌تواند تقریب باشد و با تاریخ کتابت این یادداشت ناسازگار نیست. اگر چنین باشد، در آن صورت احتمالاً اطلاعات جدیدی در تاریخ قرائات و پیوند متکلمان بصره و بغداد سدۀ چهارم هجری با مُقریان در ایران و عراق یافته‌ایم. در این باره به زودی یک مقاله کوتاه خواهم نوشت.