ابوبکر محمد بن حسن بن فورک اصفهانی نیشابوری معروف به ابن‌فورک (م 406 ق) فقیه، محدث، متکلم اشعری، و مفسر قرآن است که در بصره و بغداد تحصیل کرده و سپس در ری و نیشابور به تدریس پرداخته است. از تفسیر وی بر قرآن کریم تنها اکنون نسخه‌ای حاوی تفسیر سورۀ مؤمنون تا آخر قرآن برجای مانده است. متن این تفسیر چیزی نیست جز تلخیص تفسیرِ ابوالحسن رُمّانی، متکلم معتزلی ساکن بغداد (متوفای 384 ق). ابن‌فورک ضمن تلخیص تفسیر رمّانی، دیدگاه‌های معتزلی در کتاب رمّانی را حذف کرده و به ندرت (مثلاً در تفسیر آیۀ «عَلَى الْأَرَائِكِ يَنْظُرُونَ» (مطففین: 35))، مطلبی دال بر دیدگاه اشعری خود در تفسیر افزوده است، اما در هیچ جای تفسیر خود به اصل اثر خویش، یعنی تفسیر رُمّانی اشاره نکرده است. از همین رو، هیچ‌یک از تراجم نویسان و صاحبان فهارس و طبقات، حتی در دوران معاصر متوجه اقتباس کامل وی از رُمّانی نشده‌اند. من در تصحیح تفسیر رُمّانی موسوم به الجامع لعلوم/لعلم القرآن (که جزء سی‌ام آن منتشر شده است)، غالباً از تفسیر ابن‌فورک به عنوان نسخۀ کمکی بهره برده‌ام.

تنها نسخۀ شناخته شده از این تفسیر مشتمل بر سوره‌های مؤمنون تا ناس اکنون به شمارۀ 50 در کتابخانۀ فیض الله افندی (استانبول) نگه‌داری می‌شود. این اثر در قالب چند پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد در دانشگاه أم القری (مکه) تصحیح شده و بخش اعظم آن بر روی سایت الشاملة (shamela.ws) در دسترس است. چاپ مصحَّح آن در سال 2022 میلادی با تحقیق دکتر محمد بنصر العلوي و دکتر محمد بوحمدي و زیر نظر دکتر الشاهد البوشيخي از سوی انتشارات داراللباب در ترکیه در یک مجلد 1056 صفحه‌ای منتشر شده است. مشخصات چاپ دیگر آن که در مصر انجام یافته، چنین است: تفسير القرآن المنسوب لأبي بكر محمد بن حسن بن فورك، (ت: ٤٠6هـ)‎، من المؤمنون إلى الناس، قراءة وتعليق ومراجعة الأساتذة بمكتب إحياء التراث: محمد يوسف الساكت، ومحمد محمود عزام، وأحمد فتحي بشير، وعمرو بكري، چاپ مكتب إحياء التراث الإسلامي بالأزهر الشريف، القاهرة، 2022.

جالب آنکه در تصحیح تفسیر ابن‌فورک که از سوی مكتب إحياء التراث الإسلامي در الازهر مصر صورت پذیرفته است، مصححان در مقدمۀ خود (جلد 1، ص 95-104) با طعن بر شیخ طوسی، کار وی را در التبیان نقل آرای ابن فورک تلقی کرده، و بر شیخ طوسی اعتراض کرده‌اند که چرا منبع نقل خود را ذکر نکرده است. درواقع این ابن فورک است که در هیچ جای تفسیر خود به ملخّص سازی خود از تفسیر رمانی اشاره نکرده است. شیخ طوسی مطالب خود را نه از ابن فورک، بلکه مستقیماً از تفسیر رمانی گرفته و در آغاز تفسیر خود نیز به این امر اشاره کرده است.