ابواسماعیل عبداللّه بن محمد بن علی انصاری هروی (396ـ481 ق) معروف به شیخ الاسلام یا خواجه عبداللّه انصاری از بزرگترین دانشمندان حنبلی خراسان است که در میان فارسی زبانان بیشتر به صوفی و زاهد معروف گشته است. او واعظ، محدث، مفسّر، و دانای تاریخ و انساب بود و در زمان خود تلاش بسیاری برای ترویج مذهب حنبلی در خراسان و به ویژه در زادگاهش هرات کرد. آثاری چند به عربی و فارسی از او بر جای مانده است که گاه دربارۀ اصالت برخی از آنها، به درستی تشکیک شده است. یکی از مهم‌ترین آثار منسوب به وی، تفسیر او بر قرآن کریم است که میبدی در آغاز کشف الاسرار خود اظهار می‌دارد که آن را مختصر و مجمل دیده، و لذا در قالبی جدید بسط و تفصیلش داده است. با این همه، متن اصلی تفسیر خواجه عبداللّه انصاری که اساس کار میبدی بوده، تاکنون ناشناخته باقی مانده است.

این مقاله، برای نخست بار، نسخه‌هایی تازه‌یاب از این تفسیر فارسی ـ عربی را در دو کتابخانۀ خلیل حمید پاشا (در اسپارتا، ترکیه) و کتابخانۀ حرم امام علی علیه السلام (در نجف اشرف) معرفی می‌کند، انتساب آن به خواجه عبداللّه انصاری اثبات می‌کند و ضمن معرفی ویژگی‌ها و روش تفسیری خواجه عبداللّه، به برخی از مهم‌ترین جوانب زبانی آن از جمله گویش فارسی هروی، واژگان کهن فارسی و نیز نحو هروی در این اثر می‌پردازد.

انتشار یافته در: مجلۀ آینۀ پژوهش، سال 32، ش 1، شمارۀ پیاپی 187، فروردین و اردیبهشت 1400، ص 5-62.

برای دریافت فایل کامل مقاله اینجا را کلیک کنید