چکیده: این مقاله ضمن اشاره‌ای کوتاه به اختلاف قرائت موجود در آیۀ 10 سورۀ منافقون (وأکُنْ/ وأکونَ)، می‌کوشد نشان دهد که قرائت دوم (وأکونَ) که از آنِ ابوعمرو، و منسوب به برخی از صحابه و تابعین است، در کتابت برخی نسخه‌های قرآنی در فاصلۀ قرون چهارم تا دوازدهم هجری به‌جا مانده است، گواینکه گاه مصححان، برخی از این مصاحف و نسخه‌ها را به قرائت معروف‌تر (وأکنْ) تغییر...

نسخۀ ش 551 در موزه رضا عباسی یکی از مهمترین نسخه‌های قرآنی همراه با ترجمۀ فارسی از قرن ششم است که تاکنون توجه محققان و نسخه پژوهان را به خود جلب نکرده است. این اثر ارزشمند نسخۀ کاملی از قرآن کریم همراه با برگردان فارسی است که در سال 546 قمری به دست کاتب ابوالفخر بن ابیالفضل الزعفرانی کتابت شده است. قرآن زعفرانی، کهن‌ترین نسخۀ قرآنی کامل، تاریخ‌دار و حاوی ترجمۀ...

چکیده: نسخۀ قرآنی شمارۀ 1200 در موزۀ آستانۀ حضرت معصومه (س) حاوی جزو سی‌ام قرآن به خط کوفی متأخر و مشرقی است. قریب 60 سال پیش، هنگام مرمت نسخه، نوشته‌ای در آغاز آن یافت شد که تاریخ کتابت آن را به سال 198 هجری و در عهد مامون عباسی می‌رسانید. از همین رو، برخی آن را قدیم‌ترین قرآن تاریخ‌دار، و ترقیم آغازین آن را اصیل دانسته‌اند. مقالۀاین مقاله، بخشی از پژوهش مفصل‌تر من...

این متن تنها آفرینشی آزاد بر اساس آیات قرآن است و مانند هر ترجمۀ دیگر، هیچ ادعای مطابقت تام با متن قرآنی را ندارد. در این بازآفرینی فارسی، هم به معنا و هم ــ بیش از آن ــ به وزن توجه داشته‌ام، چه گمان می‌کنم بخش زیادی از بار معنایی در سوره‌های مکی، بر دوش وزن واژه‌ها و جمله‌ها نهاده شده است. سورۀ...

این متن تنها آفرینشی آزاد بر اساس آیات قرآن است و مانند هر ترجمۀ دیگر، هیچ ادعای مطابقت تام با متن قرآنی را ندارد. در این بازآفرینی فارسی، هم به معنا و هم ــ بیش از آن ــ به وزن توجه داشته‌ام، چه گمان می‌کنم بخش زیادی از بار معنایی در سوره‌های مکی، بر دوش وزن واژه‌ها و جمله‌ها نهاده شده...

بدرالدین محمد بن بهادر بن عبدالله زرکشی(۷۴۵-۷۹۴ق) در اواخر قرن هشتم درگذشته است و کمتر از 50 سال عمر کرده است. مشهورترین اثر قرآنی‌اش البرهان فی علوم القرآن است و احتمالاً اثر تفسیری مستقلی هم داشته است که اکنون به ما نرسیده است. معلوم نیست فهرست نویس کتابخانۀ دانشگاه ییل با خودش چه فکری کرده است که با دیدن نامی شبیه نام زرکشی در حاشیۀ برگ آخر یک تفسیر کهن در...

چکیده: این مقاله (در ادامۀ بخش نخست آن در شماره پیشین مجله ترجمان وحی) به معرفی و بررسی قرآنی کهن از قرن پنجم هجری می‌پردازد که در اوایل قرن ششم هجری در تملک دختری به نام خراسان بنت ابی القاسم بن علی بن مانکدیم قرار داشته است. تاکنون 12 جزء مختلف از این قرآن در کتابخانه‌های مختلف در ایران و جهان یافت شده است. نام مالک نسخه در آغاز جزء اول این قرآن همراه با نسب وی تا...

در نسخه‌های حجازی غرابت‌های رسم و املای قرآن از همه جا بیشتر یافت می‌شود که اغلب آنها در نسخه‌های قرآنی سدۀ دوم به بعد از میان رفته است. یکی از آن‌ها گذاردن الف زائد در کلمۀ شئ (به صورت شای) و در کلمۀ لَئِن (به صورت لائن) است که نمونه‌هایی از آن در برخی نسخه‌های متأخر نیز کمابیش باقی مانده است. اما در این میان، یکی از شگفت‌ترین این موارد، نگارش کلمۀ جنّة و جمع آن،...

بررسی نسخۀ 2156 در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران و دیگر پاره‌های آن در آستان قدس رضوی و مجلس شورای اسلامی انتشار یافته در: ترجمان وحی ، سال بیست و یکم، ش 42، اسفند 1396، ص 71ــ120. این مقاله به معرفی و بررسی قرآنی کهن از قرن پنجم هجری می‌پردازد که در اوایل قرن ششم هجری در تملک دختری به نام خراسان بنت ابی القاسم بن علی بن مانکدیم قرار داشته است. تاکنون 12 جزء مختلف از این...

موضوع این گفتگو، تاریخ ترجمۀ فارسی از قرآن کریم از زمان شکل‌گیری در قرون سوم و چهارم هجری و تحولات بعدی آن در نسخه‌های برجا مانده از قرآن‌های کهن است. موضوعات زیر در این گفتگو مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است. ماهیت ترجمۀ قرآن در نسخه‌های کهن چه بوده است؟ اهمیت و جایگاه ترجمۀ فارسی در ترجمۀ تفسیر طبری چیست؟ مخاطبان ترجمۀ قرآن در این دوره چه کسانی بوده‌اند؟...

انتشار یافته در: فقه و تدبیر: یادنامه علمی حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی(ره)، به کوشش محمدتقی فاضل میبدی، قم: مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی(ره)، 1396. نوشتار حاضر متن پیاده شدۀ نشستی است که تحت همین عنوان در سال 1393 در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی برگزار شده است. طبیعی است زبان این مقاله، از همین رو تماماً از زبان گفتار جدا نشده...

چکیده: کهن‌ترین دستنویس فارسی که تاکنون شناخته شده، نسخه‌ای از کتاب الابنیة عن حقایق الأدویة متعلق به سال 447 هجری است؛ اما در میان نسخه‌های قرآنی قدیم‌تر گاه یادداشت‌هایی می‌توان یافت که اطلاعات ما در خصوص فارسی نویسی ایرانیان را به زمانی بسیار قدیم‌تر می‌برد. یکی از این اسناد، مجموعه یادداشت‌های خَیقانی یا خایقانی (از اهالی طوس خراسان) است که در هنگام...

در نگارش برخی از کلمات قرآنی، واو و یاء انتهای کلمه به دلیل آوایی و صوتی حذف شده است. در این موارد، علت حذف ظاهراً عامل صرفی یا نحوی نیست، بلکه آوایی است. مثلاً در آیه‌ی «و إنّ الله لَهادِ الذین آمنوا (حج، 54)، عبارت صحیح "لهادی الذین" بوده است، اما ی در اتصال کلام به دلیل آوایی تلفظ نمی‌شود؛ و از همین رو در کتابت نیز حذف شده است. این امر شاهد دیگری است بر ماهیت شفاهی...

مدتی پیش به نسخه‌ای از تفسیر قرآن برخوردم که در کتابخانه چستربیتی به شماره 3738، و عکس آن در کتابخانۀ آیة الله مرعشی در قم است. این تفسیر مجهول المولف از آغاز سوره‌ی مریم تا پایان سوره ناس را شامل می‌شود. احتمالاً مفسر ایرانی، اهل خراسان بزرگ، و چه بسا ساکن نیشابور است. نسخه در ایران کتابت شده و بعدها افزوده‌هایی به فارسی به آن اضافه شده است. با مقایسۀ آن با تفاسیر...

کتابخانۀ حرم علوی (مکتبة الروضة الحیدریة یا الخزانة الغرویة) در نجف اشرف یکی از غنی‌ترین مجموعه‌های قرآنی و تفسیری را در خود جای داده است. بیش از 500 نسخه‌ از مصاحف قرآن و تفاسیر قرآنی بسیار ارزشمند در این کتابخانه نگهداری می شود که برخی از آنها، بیش از یکهزار سال پیش بر آستان حرم علوی وقف شده‌اند. موضوع این نوشتار کوتاه، اشاره به برخی از قطعات قرآنی متعلق به...