نسخۀ ش 551 در موزه رضا عباسی یکی از مهمترین نسخه‌های قرآنی همراه با ترجمۀ فارسی از قرن ششم است که تاکنون توجه محققان و نسخه پژوهان را به خود جلب نکرده است. این اثر ارزشمند نسخۀ کاملی از قرآن کریم همراه با برگردان فارسی است که در سال 546 قمری به دست کاتب ابوالفخر بن ابیالفضل الزعفرانی کتابت شده است.
قرآن زعفرانی، کهن‌ترین نسخۀ قرآنی کامل، تاریخ‌دار و حاوی ترجمۀ فارسی است. سایر نسخه‌ها مانند «پلی میان شعر هجایی» و «سورۀ مانده از قرآن کوفی کهن» نه تاریخ‌دار و نه کاملند. قرآن ری (نسخۀ ش 661 در کتابخانۀ آستان قدس رضوی)، کتابت سال 556 هجری و «قرآن حسن بن علی کوفی» (نسخۀ ش 9680 در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران)، کتابت سال 555 هجری، هم متأخر از زعفرانی‌‌اند و هم ترجمۀ قرآنی‌شان مشروح و تفسیری است. به همین سان، تا میانۀ قرن ششم هجری، آثار فارسی قرآنی چندی به دست ما رسیده است، اما تمامی این متون، آثار تفسیری فارسی چون نسخه‌های طبری، سورآبادی، اسفراینی، حدادی و مانند آنهاست. قرآن زعفرانی در این میان یک ترجمۀ خالص قرآن به فارسی است. ترجمۀ فارسی در قرآن زعفرانی تنها و تنها به قصد برگردان آیات ــ و نه شرح و تفسیر آن ــ در میان سطور قرآنی افزوده شده است.
مترجم پارسی قرآن در این نسخه را به درستی نمی‌شناسیم، اما می‌دانیم که از تفسیر سورابادی تاثیر فراوانی یافته، و این متن را قریب 50 سال پس از درگذشت سورآبادی (د. 494 هجری) نوشته است. دور نیست که او را کاتب نسخه، یعنی ابوالفخر زعفرانی بدانیم. ترجمه قالبی کلمه به کلمه دارد؛ یعنی مترجم به سبک نخستین مترجمان قرآن در زیر هر کلمه معادل فارسی آن را می‌نویسد. از همین رو، نحو جملات تا حد زیادی عربی است. مترجم علاوه بر برخورداری از توانایی در ادب فارسی، دانشهای قرآنی، تاریخی، فقهی، به مضامین کلامی قرآن توجهی ویژه دارد. ظاهراً وی آیات مربوط به افعال و صفات الهی را با تفسیر خاصی که به معتزله نزدیک‌تر است، به فارسی ترجمه می‌کند، اما درواقع باید بدانیم که این رنگ و بوی کرّامیه در تفسیر سورآبادی است که عیناً به قرآن زعفرانی انتقال یافته است. با آنکه کاتب متن به روشنی تفسیر سورآبادی را در پیش چشم داشته، متن ترجمۀ قرآن زعفرانی، تفاوت‌هایی از حیث نحوی، واژگانی و تفسیری با ترجمۀ آیات در سورآبادی دارد.
تا این زمان به درستی معلوم نیست که نسخۀ قرآن زعفرانی از قرن ششم هجری تاکنون چه سرگذشتی داشته است، اما بنا به برخی یادداشت‌‌های موجود در حواشی نسخه، می‌توان دریافت که در سال 1337 قمری (1297 شمسی)، این نسخه در حوالی کرمان بوده است. قرآن زعفرانی در دهۀ 1350 شمسی خریداری و به موزۀ رضا عباسی راه یافته است. از آن زمان تاکنون، این نسخه و اهمیتش به درستی شناخته نشده بود. طی یکسال گذشته، کوشیده‌ام متن فارسی ترجمۀ قرآنی در این نسخه را بازنویسی و تحقیق کنم تا به صورت یک مجلد کامل حاوی یکی از کهن‌ترین متون نثر فارسی انتشار یابد.

برای دیدن مقالۀ کامل من در این خصوص اینجا را کلیک کنید