نسخۀ قرآنی به شمارۀ 3610 در موزۀ ملی ایران یکی از قدیم‌ترین قرآن‌های تاریخ دار، به خط کوفی مشرقی یا کوفی ایرانی است که به احتمال قوی در منطقۀ خراسان کتابت شده است. مطابق اطلاعات مذکور در انجامۀ نسخه، تاریخ کتابت آن ماهِ ربیع الآخر سال 416 هجری، کاتب آن ابومحمد جعفر بن علی الورّاق، مُذهِّبش ابونصر منصور المُذهِّب، و اِعراب گذار نسخه محمّد بن ابی زکریا است که نسخه را بر اساس دو قرائتِ ابوعمرو بصری و کِسائی کوفی اعراب گذاری کرده است. 149 برگ باقی مانده از این نسخه که تقریباً مشتمل بر 28 جزء قرآن است، یکی از اسناد مهم برای بررسی جوانب مختلف قرآن نویسی از حیث متن، املاء، قرائات، خط کوفی، و تذهیب در آغاز سدۀ پنجم هجری در خراسان به شمار می‌آید.
قرآن ابومحمد جعفر بن علی الورّاق
یکی از کهن‌ترین نسخه‌های قرآنی به خط کوفی ایرانی که اطلاعات دقیقی از پدیدآورندگان و تاریخ کتابتش را در اختیار داریم اکنون به شمارۀ 3610 در موزۀ ملی ایران نگه‌داری می‌شود. این قرآن، با کتابت ابومحمد جعفر بن علی بن جعفر الورّاق در سال 416 هجری، بر خلاف دیگر مصاحف پیشگفته، به صورت تک جلدی و در قالب یک قرآن کامل کتابت و صحافی شده است؛ با این حال، نسخۀ 3610 در موزۀ ملی ایران متأسفانه در حالت کنونی‌اش صحافی ندارد، و به صورت برگ‌های پراکنده یا دسته‌برگ‌های مجزا و بدون تجلید نگه‌داری می‌شود. اوراق چندی از آغاز آن مفقود شده است، و ۱۴۹ برگ باقی مانده از آن در حالت کنونی به ترتیب صحیح قرار نگرفته‌اند.
انجامۀ نسخه که در پایان سورۀ ناس نوشته شده، حاکی از آن است که این قرآن در ماه ربیع الاول سال 416 هجری به دست فردی به نام «ابومحمد جعفر بن علی بن جعفر الورّاق» کتابت شده، و فردی دیگر به نام «ابونصر منصور المُذهِّب» آن را تذهیب و تزیین کرده است. این نسخه یکی از قدیم‌ترین قرآن‌هایی است که نام مُذهِّب آن به صورت مستقل ذکر شده است. همچنین به رسم آن روز، مُعْرِب یا اعراب گذارِ نسخه، فردی به نام «محمد بن ابی زکریا»، این قرآن را با دو رنگ مختلف (قرمز) به قرائت ابوعمرو، و (سبز) به قرائت کِسائی علامت گذاری کرده، و مواضعِ وقف را با رنگ لاجوردی مشخص کرده است. این مجموعه نشان از آن دارد که در زمان تدوین این مصحف، یک کارِ گروهی متشکّل از سه تخصص مختلف صورت پذیرفته تا مصحفی کامل و دقیق تولید شود. عبارت انجامۀ پایانی نسخۀ 3610 موزۀ ملی ایران چنین است:
مقاله انتشار یافته در:
مجلۀ آینه پژوهش
دوره 35، شماره 5 - شماره پیاپی 209
آذر و دی 1403
صفحه 65-112
برای دریافت فایل کامل مقاله، کلیک کنید
MS 3610 in the National Museum of Iran: A Qurʾān in Eastern Kufic from Khorasan, copied by Abū Muḥammad Jaʿfar b. Alī al-Warrāq in 416 AH/ 1025 AD
Morteza Karimi-Nia
Academy of Sciences, Iran
Abstract
MS 3610 in the National Museum of Iran is one of the oldest extant dated Qurʾānic manuscripts, written in Eastern or Iranian Kufic script. It is strongly believed to have been written in the Khorasan region. The colophon indicates it was transcribed in Rabīʿ al-Ākhir, 416/ June 1025, by the scribe Abū Muhammad Jaʿfar b. Alī al-Warrāq. Abū Naṣr Manṣūr al-Mudhahhib was the illuminator, and the diacritical marks were applied by Muḥammad b. Abī Zakariyā according to the readings of Abū ʿAmr al-Basrī and al-Kisāʾī al-Kūfī. The 149 folios remaining of this manuscript, comprising approximately 28 parts (juzʾ) of the Qurʾān, offer valuable insights into early 5th/ 12th century Qurʾānic scribal practices in Khorasan, including textual variations, orthography, reading variants, Kufic script, and illumination.
Keywords: Qurʾāns of National Museum of Iran; MS 3610; Eastern Kufic; Iranian Kufic; New Style Script; Qurʾānic Manuscripts in 5th Century Khorasan; Abū Muḥammad Jaʿfar b. Alī al-Warrāq; Abū Naṣr Manṣūr al-Mudhahhib; Muḥammad b. Abī Zakariyā.
قرآن ابومحمد جعفر بن علی الورّاق
یکی از کهن‌ترین نسخه‌های قرآنی به خط کوفی ایرانی که اطلاعات دقیقی از پدیدآورندگان و تاریخ کتابتش را در اختیار داریم اکنون به شمارۀ 3610 در موزۀ ملی ایران نگه‌داری می‌شود. این قرآن، با کتابت ابومحمد جعفر بن علی بن جعفر الورّاق در سال 416 هجری، بر خلاف دیگر مصاحف پیشگفته، به صورت تک جلدی و در قالب یک قرآن کامل کتابت و صحافی شده است؛ با این حال، نسخۀ 3610 در موزۀ ملی ایران متأسفانه در حالت کنونی‌اش صحافی ندارد، و به صورت برگ‌های پراکنده یا دسته‌برگ‌های مجزا و بدون تجلید نگه‌داری می‌شود. اوراق چندی از آغاز آن مفقود شده است، و ۱۴۹ برگ باقی مانده از آن در حالت کنونی به ترتیب صحیح قرار نگرفته‌اند.
انجامۀ نسخه که در پایان سورۀ ناس نوشته شده، حاکی از آن است که این قرآن در ماه ربیع الاول سال 416 هجری به دست فردی به نام «ابومحمد جعفر بن علی بن جعفر الورّاق» کتابت شده، و فردی دیگر به نام «ابونصر منصور المُذهِّب» آن را تذهیب و تزیین کرده است. این نسخه یکی از قدیم‌ترین قرآن‌هایی است که نام مُذهِّب آن به صورت مستقل ذکر شده است. همچنین به رسم آن روز، مُعْرِب یا اعراب گذارِ نسخه، فردی به نام «محمد بن ابی زکریا»، این قرآن را با دو رنگ مختلف (قرمز) به قرائت ابوعمرو، و (سبز) به قرائت کِسائی علامت گذاری کرده، و مواضعِ وقف را با رنگ لاجوردی مشخص کرده است. این مجموعه نشان از آن دارد که در زمان تدوین این مصحف، یک کارِ گروهی متشکّل از سه تخصص مختلف صورت پذیرفته تا مصحفی کامل و دقیق تولید شود. عبارت انجامۀ پایانی نسخۀ 3610 موزۀ ملی ایران چنین است:
کاتبه ابو محمد جعفر بن علي بن جعفر الوراق غفر الله له
ولوالديه ولجميع المؤمنين والمؤمنات والمسلمين والمسلمات
ولمن قال آمين في شهر ربيع الآخر سنة ست عشر وأربع مائة
أعجَم هذا الجامع محمد بن أبي زکريا، فالحمرة قراءة أبي عمرو، وبالخضرة
قراءة الکسائي والوقوف بلازورد.
اللهم اغفر لابي نصر منصور المذهّب ولوالديه ولجميع أمة
محمد صلی اللّه عليه وعلی آله الطيبين الطاهرين وسلم کثيراً
ولوالديه ولجميع المؤمنين والمؤمنات والمسلمين والمسلمات
ولمن قال آمين في شهر ربيع الآخر سنة ست عشر وأربع مائة
أعجَم هذا الجامع محمد بن أبي زکريا، فالحمرة قراءة أبي عمرو، وبالخضرة
قراءة الکسائي والوقوف بلازورد.
اللهم اغفر لابي نصر منصور المذهّب ولوالديه ولجميع أمة
محمد صلی اللّه عليه وعلی آله الطيبين الطاهرين وسلم کثيراً
مقاله انتشار یافته در:
مجلۀ آینه پژوهش
دوره 35، شماره 5 - شماره پیاپی 209
آذر و دی 1403
صفحه 65-112
برای دریافت فایل کامل مقاله، کلیک کنید
MS 3610 in the National Museum of Iran: A Qurʾān in Eastern Kufic from Khorasan, copied by Abū Muḥammad Jaʿfar b. Alī al-Warrāq in 416 AH/ 1025 AD
Morteza Karimi-Nia
Academy of Sciences, Iran
Abstract
MS 3610 in the National Museum of Iran is one of the oldest extant dated Qurʾānic manuscripts, written in Eastern or Iranian Kufic script. It is strongly believed to have been written in the Khorasan region. The colophon indicates it was transcribed in Rabīʿ al-Ākhir, 416/ June 1025, by the scribe Abū Muhammad Jaʿfar b. Alī al-Warrāq. Abū Naṣr Manṣūr al-Mudhahhib was the illuminator, and the diacritical marks were applied by Muḥammad b. Abī Zakariyā according to the readings of Abū ʿAmr al-Basrī and al-Kisāʾī al-Kūfī. The 149 folios remaining of this manuscript, comprising approximately 28 parts (juzʾ) of the Qurʾān, offer valuable insights into early 5th/ 12th century Qurʾānic scribal practices in Khorasan, including textual variations, orthography, reading variants, Kufic script, and illumination.
Keywords: Qurʾāns of National Museum of Iran; MS 3610; Eastern Kufic; Iranian Kufic; New Style Script; Qurʾānic Manuscripts in 5th Century Khorasan; Abū Muḥammad Jaʿfar b. Alī al-Warrāq; Abū Naṣr Manṣūr al-Mudhahhib; Muḥammad b. Abī Zakariyā.
جمعه ۳۰ آذر ۱۴۰۳ ساعت ۵:۰۱
